بازنمایی گفتمان حجاب در سبک معماری خانه های تاریخی کاشان دوره قاجاریه

معنای خانه و روابط درون آن ایستا نبوده و همواره متاثر از تغییرات جامعه و در پیوند با پویایی¬های محیط، فرهنگ و حتی موقعیت زیست¬شناختی سکنه، شرایط اقلیمی، توپوگرافی و منطقه¬ای به عنوان متنی اجتماعی – فرهنگی برساخته می¬شود که روابط اجتماعی و خصوصی میان گروه¬های مختلف اجتماعی، اقتصادی و مراتب آنها در حیات خانوادگی و اجتماعی هر دوره تاریخی را مشخص می¬کند. بر این اساس، جنسیتی و نیز رده¬بندی و سلسله خانه در تعاملی وثیق با مناسبات میان اعضای خانواده که در پرتو نظام کلان فرهنگی جامعه تعین می¬یابد، هم ساخته شده و هم بواسطه نحوه خاص ناحیه¬بندی فضایی مکانی در ساخت روابط وهویت جنسیتی مشارکت می¬کند. اما از آنجا که سبک معماری در هر دوره ساختار فیزیکی خانه را به شکلی متفاوت تاسیس نموده و امکانات متفاوتی برای مشارکت زن و مرد به عنوان ارکان اصلی مناسبات خانوادگی فراهم می¬نماید پژوهش حاضر با تمرکز بر ویژگی¬های خاص سبک معماری خانه-های تاریخی کاشان در پی آنست تا چگونگی بازنمایی مناسبات جنسیتی و گفتمان حجاب مندرج در گفتمان اجتماعی – فرهنگی مسلط جامعه را در این سبک معماری بازجوید. اما از آنجا که تسلط ساخت¬های معنایی در هر دوره تاریخی نه به واسطه حقیقت آن بلکه به دلیل برتری مکانیزمهای اعمال قدرت و بهنجارسازی و نظارتی آن میسر می شود، بازخوانی هر متنی اعم از گفتاری، نوشتاری و حتی سبک معماری در هر دوره تاریخی نه تنها کشف روابط قدرت مندرج در آن و چگونگی برساخته شدن سوژه های زنانه /مردانه را ممکن می-سازد بلکه منازعه¬ای دائمی درون مراجع رسمی قدرت را آشکار می¬کند که ساختارهای تعین بخش زنانه/مردانه بودن را تقویت یا تضعیف می¬نماید؛ ساختارهایی که توسط نهادهای آموزشی و رسانه¬ها در سطح جامعه انتشار می¬یابند و در پرتو تکنولوژی¬های قدرت و شیوه-های اعمال کنترل و نظارت آنها تکرار یا فراموش می¬شود. به بیان دیگر شبکه در هم تنیده باورها، اعتقادات و ارزشهای مرتبط با جنسیت و تفکیک وظایف، انتظارات و قواعد زیست اجتماعی و فردی هریک از دو جنس، نظامی معرفتی را موجودیت می¬بخشد که در همه سطوح و لایه¬های حیات بشری از جمله خانه و محل سکونت وی جریان داشته و متناسب با آن، نوعی نظام مرزبندی و تقسیم¬بندی را بر ساکنان خانه اعمال نموده و قلمرو بودن آنها را در طول زمان به عنوان سوژه¬های جنسیتی تثبیت می¬کند. به هر حال پیش از شرح ویژگی-های سبک معماری دوره قاجاریه به عنوان متنی تاریخی و قابل بازخوانی و بستری برای خلق و بازآفرینی مداوم نظام معنایی دوگانه ساز زنانه /مردانه تاملی هر چند مختصر درباب امکانات مفهومی و تحلیلی بازنمایی ضروری می نماید . به این منظور در ادامه پس از تامل نظری هر چند اجمالی در مفهوم جنسیت و برشمردن امکانات مفهومی و تحلیلی روش تحلیل گفتمان به معرفی ساختارهای سازنده گفتمان در دوره قاجاریه و تشریح سبک معماری سنتی خانه¬های تاریخی کاشان پرداخته تا از قِبل آن چگونگی برساخته شدن هویت جنسیتی در مبحث نتیجه گیری مورد مداقه قرار گیرد .